بررسی کارکردهای مسجد نمونه و موفق

بعد از هجرت پیامبر اسلام، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله به شهر مدینه، مسجد نقش کلیدی در جامعه اسلامی پیدا کرد؛ به گونه ای که بعد از گذشت قرنها از ساخت اولین مسجد، این مکان مقدس اصلی ترین پایگاه اسلامی به شمار می رود.

در طول این قرنهای متمادی بر حسب نیازها و ضرورتهایی که در جهان اسلام پیش می آمد، همواره مساجد کارکردهای مختلفی پیدا کرده اند. در زمان جنگ به عنوان پایگاهی برای اعزام نیرو، گاهی مکان سوادآموزی و گاهی محل مداوای مجروحین جنگی بوده اند؛ اما در تمام این مدت، کارکرد عبادی به عنوان اصلی ترین کارکرد مسجد بوده است.

اکنون بعد از گذشت چهار ده قرن از پیدایش این مکان مقدس، در جامعه کنونی ما نیز کارکردهایی برای مسجد وجود دارد که بخشی از آنها در راستای بُعد عبادی مسجد است؛ ولی بعضی دیگر از آنها پدیده های نو ظهوری هستند که در بعض موارد اتفاق جمعی بر اعمال آنها وجود ندارد. این اختلاف باعث شده است که برنامه های نوظهور مساجد از طرف عده ای دور از شأن مسجد و مخل کارکرد اصلی آن ارزیابی شوند؛ در حالی که گروهی دیگر، امور یاد شده را باعث رونق بیش تر مسجد و تقویت کننده برنامه عبادی آن قلمداد می کنند.

نتیجه این اختلاف آن است که در برنامه ریزی و اداره مساجد، دشواریهایی به وجود آید؛ به گونه ای که اکنون در برخی از مساجد، کلیه برنامه های جانبی تعطیل، و تنها به بُعد عبادی مسجد اکتفا شده است.

در این مقاله بر آنیم که هر یک از کارکردهای موجود در مساجد را به صورت مجزا و از دید احادیث بررسی کنیم.

کارکردهای موجود در مساجد

1. کارکرد عبادی

برای بعد عبادی مسجد نمونه های گوناگونی می توان ذکر کرد که استفاده از مساجد در راستای همه آنها از صدر اسلام مرسوم بوده است و تقریبا صحت استفاده از مسجد در موارد یاد شده از متواترات بین مسلمین است.

در این خصوص می توان به موارد زیر اشاره کرد:

أ. نماز جماعت؛

ب. تلاوت قرآن؛

ج. اعتکاف؛

د. خواندن نوافل؛

ه . دعا و مناجات؛

و. تبلیغ و سخنرانی.

2. کارکردهای اجتماعی مساجد

أ. رأی گیری

از زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مساجد محل شور و تصمیم گیریهای مهم در سطح اجتماعی بوده اند. به گونه ای که بعد از وفات ایشان نیز، به خاطر مرسوم بودن این گونه امور برای مسجد، در جریان غصب خلافت هم، اصحاب در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله دور هم جمع شدند.

ب. اعلام و اطلاع رسانی

اعلام و اطلاع رسانی در مساجد دو جنبه می تواند داشته باشد:

جنبه اول، آنکه در راستای امور عبادی قرار دارد؛ مانند اذان گفتن که نه تنها مورد تایید است؛ بلکه یکی از سنتها و آداب اسلامی هم به شمار می رود. جنبه دیگر، آنکه برای امور دنیوی مورد استفاده قرار می گیرد، مانند اعلام و اطلاع رسانی ای که برای یافتن اشیای گمشده صورت می گیرد. این کار که امروزه در بعضی از مساجد مرسوم است، ظاهرا مورد تأیید احادیث نمی باشد. از جمله این احادیث می توان به حدیث زیر اشاره کرد:

أشعری در حدیثی مرفوع می گوید: «أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی الْمَسْجِدِ یُنْشِدُ ضَالَّةً لَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُولُوا لَهُ لَا رَدَّ اللَّهُ عَلَیْکَ فَإِنَّهَا لِغَیْرِ هَذَا بُنِیَتْ قَالَ وَ رَفْعُ الصَّوْتِ فِی الْمَسَاجِدِ یُکْرَهُ ...؛

مردی به مسجد آمد و با صدای بلند اعلام کرد که چیزی گم کرده است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: به او بگویید: خداوند آن را به تو باز نگرداند؛ چرا که مسجد برای کاری جز این بنا شده است. [همچنین] فرمود: بلند کردن صدا در مساجد ناپسند است... .»

3. کارکرد نظامی (پایگاه بسیج)

امکان پیدایش این کارکرد، بیش تر در زمان جنگ است و تنها مصداق آن در مساجد امروز ما پایگاههای مقاومت بسیج می باشد. البته تذکر این مطلب به نظر لازم می آید که پایگاههای بسیج، امروزه فعالیتهای گسترده ای دارند و آمادگی دفاعی یکی از برنامه های آنهاست که ما در این بخش از آنها بحث می کنیم و بقیه فعالیتهای فرهنگی این پایگاهها را در ضمن کانونهای فرهنگی مساجد تبیین خواهیم کرد.

با نگاهی به تاریخ خواهیم دید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطبه های آتشین خود را که برای اعزام مسلمانان به جهاد و مبارزه با کفر و شرک بود، در مساجد ایراد می کردند و حتی آمادگیهای قبل از اعزام هم در مسجد شکل می گرفته است.

بعضی احادیث هم مؤید همین مطلب می باشد، که از آن جمله حدیث زیر است:

حارث بن یزید بکری می گوید: «قَدِمْتُ الْمَدینَةَ فَدَخَلْتُ الْمَسْجِدَ فَإِذَا هُوَ غَاصٍ بِالنَّاسِ وَ إِذا رَایَات سُودٍ وَ إِذا بِلاَلٌ مُتَقَلِّدُ السَّیْفِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ مَا شَأْنُ النَّاسِ قَالُوا یُریِدُ أَنْ یَبْعَثَ عَمْرو بْنَ الْعَاصِ وَجْها؛

به مدینه آمدم و وارد مسجد شدم. در این هنگام [دیدم] مسجد پر از جمعیت است و پرچمهای سیاه رنگ [در جنبش و اهتزازند] و بلال در پیش روی رسول خدا صلی الله علیه و آله شمشیر خود را حمایل کرده است. گفتم: مردم را چه شده است؟ گفتند: [پیامبر صلی الله علیه و آله [ می خواهد عمرو بن عاص را [با لشکر[ به جایی بفرستد.»

4. کارکرد قضایی (شورای حل اختلاف)

سابقه این کار کرد نیز به عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برمی گردد. در آن دوران امور قضایی، فصل خصومات و محکوم ساختن بزهکاران، همگی در مسجد انجام می شده و این سخن، غیر واقعی نخواهد بود اگر بگوییم: مسجد در آن روزها یک دادگستری به تمام معنا بوده است. پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله جانشینان حضرت هم راه ایشان را ادامه دادند و این سنت را به عنوان یک کار کرد مورد اتفاق برای مساجد تا مدتها ماندگار کردند.

از جمله احادیثی که مؤید این امر برای مساجد است، حدیث زیر می باشد:

امام صادق علیه السلام فرمودند: «بِأَنَّ أَمیرَ الْمُؤْمِنینَ علیه السلام حَکَمَ فی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ قَضی فیهِ بَیْنَ النّاسِ وَ دَکَّةُ الْقَضاءِ مَعَرُوفَةٌ فیهِ إِلی یَوْمِنا هذا...؛ امیر المؤمنین علیه السلام در مسجد کوفه حکم می کردند و در آن بین مردم قضاوت می نمودند و دکّه قضاء در این مسجد تا به امروز معروف است... .»

5. کارکرد آموزشی

امروزه با وجود پیشرفتهای پدید آمده در عرصه آموزش و وسایل کمک آموزشی که بیش تر از قبل لزوم انتقال محیطهای آموزشی به بیرون از مساجد را نمایان می کند، هنوز هم کارکرد آموزشی مساجد تعطیل نشده است. حتی در برخی از مساجد سعی شده تا محیط مسجد را با پیشرفتهای پدید آمده در عرصه آموزش همسو کنند. این کار که معمولا در قالب کانونهای فرهنگی در مساجد شکل گرفته، یک نوع بنیاد گرایی در عرصه مساجد به حساب می آید.

در راستای تأیید این برنامه برای مساجد می توان به حدیث زیر اشاره کرد:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ غَدَا إِلَی الْمَسْجِدِ لَا یُرِیدُ إِلَّا لِیَتَعَلَّمَ خَیْرا أَوْ لِیُعَلِّمَهُ کَانَ لَهُ أَجْرُ مُعْتَمِرٍ تَامَّ الْعُمْرَةِ وَ مَنْ رَاحَ إِلَی الْمَسْجِدِ لَا یُرِیدُ إِلَّا لِیَتَعَلَّمَ خَیْرا أَوْ لِیُعَلِّمَهُ فَلَهُ أَجْرُ حَاجٍّ تَامَّ الْحِجَّةِ؛

هر کس بامدادان به مسجد برود و هدفی جز این نداشته باشد که کار خوبی را یاد بگیرد یا به دیگری یاد بدهد، اجر به جای آورنده عمره کامل را دارد و کسی که در شب به مسجد برود و هدفی جز این نداشته باشد که کار خوبی را فرا گیرد یا به دیگری آموزد، پاداش یک حج کامل برای اوست.»

6. کارکردهای خاص

الف. برگزاری مجلس ترحیم

یکی از پر رونق ترین کارکردهایی که امروزه مساجد پیدا کرده است، برگزاری مجالس ترحیم در آنهاست. متأسفانه حدیثی که مستقیما به رد و یا تأیید این کار پرداخته باشد، پیدا نکردیم.

اما برای اینکه ابعاد این عملکرد را بهتر بشناسیم، لازم است به تذکر چند نکته بپردازیم:

- از سویی این گونه مجالس معمولاً در مساجدی که در مرکز شهر و یا در مسیرهای اصلی رفت و آمد قرار دارند، برگزار می شوند و از سوی دیگر دفعات برگزاری این مجالس در طول سال زیاد است. این دو عامل در کنار هم باعث می شوند که جلوه غالب مساجد در نظر مردم، جلوه ای مرکب از ماتم، گریه، درد و غم باشد.

ـ از آنجایی که امروزه فرستادن حسنه برای مردگان به مجالس بزرگ داشت اموات تبدیل شده است، در معمول شهرها مساجدی که طبقه مرفه برای مجالس ختمشان استفاده می کنند با مساجدی که طبقه ضعیف مورد استفاده قرار می دهند، فرق می کنند. به عبارت دیگر، پولی که برای برگزاری این گونه مجالس پرداخت می شود، در این دو نوع مسجد فرق دارد.

این پدیده حداقل سه ضرر دارد:

اول اینکه ماهیت مسجد، یک ماهیت اجتماعی و عمومی است که بر اساس آموزه های دینی ملاک ارزش گذاری در آنها تقوی است نه ثروت، و این گونه طبقاتی کردن مساجد که مرکز حرکت توحیدی است، باعث لطمه خوردن به اصل دین و باورهای اسلامی می شود.

دوم اینکه مساجد نباید به فرصتی برای خود نمایی و فخر فروشی افراد تبدیل شود. این در حالی است که ماشینهای پارک شده در جلوی مسجد نشانگر ارج و رتبه مرده به حساب می آید.

و نکته آخر اینکه طبقه بندی مساجد که در اثر برگزاری این گونه مجالس پدید می آید، بعضا بین اهالی مساجد هم کشیده می شود؛ به گونه ای که اهالی مسجدی بر مسجد دیگر به خاطر اعتبار مسجدشان فخر فروشی می کنند.

برای دور کردن مساجد از فعالیتهای غم آلود روایاتی داریم از جمله نهی از نماز میّت در مسجد یا پرهیز از حضور در مسجد برای کسانی که بیماریهای نفرت آور دارند، می توان این گونه نیز پیشنهاد کرد که واقفین جدید شرط کنند که کسی جلسه ماتم در مسجد نگیرد.

ب. کمک به مستمندان

دستور الهی کمک و انفاق به مستمندان از طرفی و وجود اجتماع مؤمنین در مساجد از طرف دیگر باعث شده است که افراد تهیدست برای درخواست کمک به مساجد روی آورند. پیدایش این پدیده مشکلاتی را هم با خود به همراه آورده است که از آن جمله است:

ـ عدم سازگاری تکدی گری با کرامت افراد مستمند؛

ـ نا زیبا ساختن جلوه مساجد؛

ـ پیدا شدن فرصت سوء استفاده برای عده ای از فرصت طلبان همراه با رواج پیدا کردن چنین کارکردی برای مساجد.

در بعضی از مساجد در راستای حل مشکلات این پدیده، برای مساجد کار کرد تازه ای تعریف کرده اند و آن نظام مند کردن کمکها در قالب صندوقهای قرض الحسنه است که از طریق آن، هم آبروی افراد مستمند حفظ می شود و هم مسیر سوء استفاده افراد سود جو بسته می شود.

این صندوقها می تواند در کنار پرداخت وام، با گردآوری کمکهای بلا عوض اهل مسجد و زکات آنها، افراد تهیدستی را که در محله های اطراف قرار دارند، تحت پوشش خود قرار دهد.

ج. محلی برای استراحت و خواب

منظره افرادی که گوشه و کنار مسجد دراز می کشند و اقدام به استراحت و بعضا خوابیدن می کنند، چیزی نیست که برای خیلی از ما غریب و نا آشنا باشد. این قبیل صحنه ها در بعضی از مساجد به قدری زیاد دیده می شود که گویی یکی از کارکردهای آن مساجد همین امور است. صحنه های این چنینی بیش تر در مساجدی که در پایانه های مسافربری، بازارها و مناطق توریستی قرار دارد، دیده می شود.

این پدیده بیش تر در بین افرادی رایج است که یا در آن شهر غریب هستند و یا تا دیر وقت قرار نیست به خانه برگردند. علت ظهور این پدیده غالبا این است که اکثر مساجد، برنامه ای غیر از برگزاری نماز جماعت در طول روز ندارند. همین مسئله عامل تبدیل شدن مساجد ـ که باید قلب تپنده شهرها باشند ـ به محیطی آرام و خلوت در طول روز است. با بررسی احادیث مسجد، متوجه وجود سابقه تاریخی برای این پدیده شدیم. برخوردی که معصومین علیهم السلام با این پدیده انجام داده بودند، هم آموزنده است و هم جالب. از جمله این احادیث می توان به مورد زیر اشاره کرد:

به روایت ابو حمزه ثمالی امام باقر علیه السلام فرمودند: «إِنَّ رَجُلاً کَانَ مِنْ أَهْلِ الْیَمَامَةِ یُقَالُ لَهُ جُوَیْبِرٌ أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُنْتَجِعا لِلاْءِسْلَامِ فَأَسْلَمَ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ وَ کَانَ رَجُلاً قَصِیرا دَمِیما مُحْتَاجا عَارِیا وَ کَانَ مِنْ قِبَاحِ السُّودَانِ فَضَمَّهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِحَالِ غُرْبَتِهِ وَ عَرَاهُ وَ کَانَ یُجْرِی عَلَیْهِ طَعَامَهُ صَاعا مِنْ تَمْرٍ بِالصَّاعِ الاْءَوَّلِ وَ کَسَاهُ شَمْلَتَیْنِ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَلْزَمَ الْمَسْجِدَ وَ یَرْقُدَ فِیهِ بِاللَّیْلِ فَمَکَثَ بِذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ حَتَّی کَثُرَ الْغُرَبَاءُ مِمَّنْ یَدْخُلُ فِی الاْءِسْلَامِ مِنْ أَهْلِ الْحَاجَةِ بِالْمَدِینَةِ وَ ضَاقَ بِهِمُ الْمَسْجِدُ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ طَهِّرْ مَسْجِدَکَ وَ أَخْرِجْ مِنَ الْمَسْجِدِ مَنْ یَرْقُدُ فِیهِ بِاللَّیْلِ وَ مُرْ بِسَدِّ أَبْوَابِ مَنْ کَانَ لَهُ فِی مَسْجِدِکَ بَابٌ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ مَسْکَنَ فَاطِمَةَ علیهاالسلام وَ لَا یَمُرَّنَّ فِیهِ جُنُبٌ وَ لَا یَرْقُدْ فِیهِ غَرِیب... مردی بود از اهل یمامه به نام جویبر که نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد تا از اسلام بهره ای بگیرد. [جویبر] اسلام آورد و مسلمان خوبی شد و چون مردی کوتاه قد، بی چیز، نیازمند، برهنه و سیه چرده ای زشت رو بود، رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به خاطر غربت و برهنگی اش به همراه خود برد و یک پیمانه غذا با ظرفی خرما به او داد و دو ردا بر او پوشانید و او را امر نمود که در مسجد بماند و شب در آنجا بخوابد. وی به خواست خدا مدتی در مسجد ماند تا اینکه غریبان نیازمندی که به اسلام می گرویدند، در شهر مدینه زیاد شدند و دیگر مسجد برایشان تنگ شد. آن گاه خدای عزوجل به پیامبرش صلی الله علیه و آله وحی نمود که مسجدت را پاکیزه کن و کسانی را که شب در مسجد می خوابند از آن بیرون کن و فرمان به بستن درهای [خانه های] کسانی بده که در مسجد تو دری دارند به جز در [خانه[ علی و فاطمه علیهماالسلام ، و هیچ جنبی از آن نگذرد و غریبی در آن نخوابد... .»

د. استفاده عمومی از سرویس بهداشتی مساجد

کمبود سرویسهای بهداشتی عمومی در اکثر شهرهای ایران به خصوص مناطق محروم، باعث شده است که سرویسهای بهداشتی مساجد مورد استفاده عمومی قرار گیرد. این امر درباره مساجدی که در مراکز پر رفت و آمد قرار دارند، بیش تر نمایان است.

در این میان متولیان برخی از مساجد اقدام به بستن در سرویسهای بهداشتی در غیر اوقات نماز کرده اند. این عامل باعث شده است که افرادی که بعد از برگزاری نماز جماعت به مسجد می آیند نتوانند از این امکانات مسجد استفاده کنند. و بعضی دیگر از مساجد به علت بالا بودن هزینه های رسیدگی به اماکن، آنها را رها کرده اند؛ به گونه ای که سرویسهای بهداشتی این مساجد وضع فجیعی پیدا کرده اند. و چهره زشت و زننده آن بر دیگر کارکردهای مسجد تأثیر گذاشته است. در اینجا دو سؤال مطرح است که باید بررسی شود: اولین مسئله اصل ساختن این سرویسهای بهداشتی در کنار مساجد است که آیا درست است یا نه؟ و دومین مسئله استفاده از این سرویسها به صورت عمومی است؛ یعنی بدون داشتن قصد طهارت و نماز خواندن در آن مسجد، آیا استفاده صحیح است یا نه؟

در جواب بخش اول می توان به حدیث زیر اشاره کرد:

محمد بن مسلم به روایت از امام باقر علیه السلام و یا امام صادق علیه السلام گفت: «وَ أَمَّا جَعْلُ الْمَطاهِرِ أَیْ مَحَلِّ تَطْهیرِ الْحَدَثِ وَ الْخَبَثِ عَلی اَبْوابِها فَقَدْ ذَکَرَ الاَْصْحابُ اِسْتِحْبابَهُ...؛ استحباب قرار دادن محلهای تطهیر را بر در ورودی مساجد، اصحاب ذکر کرده اند... .»

استحباب ساخت سرویس بهداشتی در ورودی مساجد به خوبی از این حدیث استفاده می شود؛ ولی برای مشخص شدن اینکه آیا افرادی غیر از نماز گزاران هم می توانند از این سرویسها استفاده کنند یا نه، باید به سراغ احادیث دیگر برویم.

علی بن ابراهیم روایت می کند که: «خَرَجَ أَبُو حَنِیفَةَ مِنْ عِنْدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیهماالسلام قَائِمٌ وَ هُوَ غُلَامٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَةَ یَا غُلَامُ أَیْنَ یَضَعُ الْغَرِیبُ بِبَلَدِکُمْ فَقَالَ اجْتَنِبْ أَفْنِیَةَ الْمَسَاجِدِ وَ شُطُوطَ الاْءَنْهَارِ وَ مَسَاقِطَ الثِّمَارِ وَ مَنَازِلَ النُّزَّالِ وَ لَا تَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ...؛

ابو حنیفه از نزد امام صادق علیه السلام خارج شد؛ در حالی که امام موسی کاظم علیه السلام کودکی بود بر جای ایستاده. ابو حنیفه به او گفت: ای کودک! در شهر شما فرد غریب کجا قضای حاجت به جا می آورد؟ گفت: [از قضای حاجت] در حیاط مسجدها و کنار جویهای آب و زیر درختان میوه دار و محل اطراق مسافران دوری کن و نیز رو به قبله مباش... !»

ظاهر حدیث این مسئله را بیان می کند که حضرت استفاده از سرویس بهداشتی مسجد را برای ابو حنیفه که فقط قصد تخلی داشت، جایز ندانسته است. از آنجا که در دوران قدیم، محلهای تخلّی به صورت چاله هایی در گوشه حیاط بوده، به نظر می رسد منظور حضرت از حیاط مسجد همان سرویسهای بهداشتی آن زمان بوده است.

ه . پناهگاه در موارد ضروری

از جمله کارکردهایی که مساجد بعضا پیدا می کنند، مورد استفاده قرار گرفتن به عنوان پناهگاه و محل اسکان افراد بی سرپناه در موقعیتهای اضطراری است، مانند اسکان آسیب دیدگان از زلزله، سیل و دیگر بلایای طبیعی. آیا به کارگیری مساجد در راستای این امر صحیح است؟

امام صادق علیه السلام از پدرشان نقل کرده اند که فرمود: «إِنَّ الزَّلازِلَ وَ الْکُسُوفَیْنِ وَ الرِّیَاحَ الْهَائِلَةَ مِنْ عَلَامَاتِ السَّاعَةِ فَإِذَا رَأَیْتُمْ شَیْئا مِنْ ذَلِکَ فَتَذَکَّرُوا قِیَامَ الْقِیَامَةِ وَ افْزَعُوا إِلَی مَسَاجِدِکُمْ؛

به تحقیق که زلزله ها و خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی و بادهای ترسناک همه از علائم روز قیامت هستند. پس هرگاه یکی از اینها را دیدید، روز قیامت را به یاد آورید و به مسجدهایتان پناه ببرید.»

و. سفره خانه برای مراسم ویژه

پذیرایی با غذا که بر حسب موضوع آن، خیرات یا ولیمه نامیده می شود، یکی از آداب اسلامی به شمار می رود. برگزاری این سنتهای حسنه یکی از کارکردهایی است که امروزه مساجد پیدا کرده اند. این پذیرایی یا به خاطر مناسبتهای مذهبی است و یا به خاطر خیراتی است که افراد برای امواتشان در نظر می گیرند. به همین منظور در بعضی از مساجد در کنار شبستان اصلی، سالنی برای پذیرایی از میهمانان ساخته می شود؛ اما در بسیاری از مساجد برای پذیرایی همان شبستان اصلی مورد استفاده قرار می گیرد. برای پی بردن به صحت این عمل، توجه شما را به دو حدیث زیر جلب می کنیم:

امام صادق علیه السلام از پدرش علیه السلام نقل کرده که: « أَنَّ الْمَسَاکِینَ کَانُوا یَبِیتُونَ فِی الْمَسْجِدِ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَفْطَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَعَ الْمَسَاکِینِ الَّذِینَ فِی الْمَسْجِدِ ذَاتَ لَیْلَةٍ عِنْدَ الْمِنْبَرِ فِی بُرْمَةٍ...؛

مساکین در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله در مسجد بیتوته می کردند و یک شب پیامبر صلی الله علیه و آله با فقرایی که در مسجد بودند، نزدیک منبر در ظرفی غذا تناول فرمود... .»

«أَوْلَمَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام عَلَی بَعْضِ وُلْدِهِ فَأَطْعَمَ أَهْلَ الْمَدِینَةِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ الْفَالُوذَجَاتِ فِی الْجِفَانِ فِی الْمَسَاجِدِ وَ الاْءَزِقَّةِ...؛

امام موسی کاظم علیه السلام برای یکی از فرزندانش ولیمه داد و اهالی مدینه را به مدت سه روز در مسجد و بازارها با فالوده اطعام کرد... .»

همان طور که در این دو حدیث آمده است، پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه طاهرین علیهم السلام از مسجد برای پذیرایی شان استفاده کرده اند؛ ولی نکته حائز اهمیت این است که آن حضرات از اهالی مسجد پذیرایی می کردند، نه اینکه میهمانان خود را به داخل مسجد دعوت کنند و احتمالا منتظر شوند که نمازگزاران از مسجد بیرون روند و بعد پذیرایی از میهمانان را آغاز کنند.

ح. خرید و فروش در مسجد (نمایشگاه محصولات فرهنگی)

یکی دیگر از فعالیتهایی که امروزه در مساجد انجام می شود، تشکیل غرفه هایی برای فروش کالاهای فرهنگی است.

ابوذر می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: «یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ أَجَابَ دَاعِیَ اللَّهِ وَ أَحْسَنَ عِمَارَةَ مَسَاجِدِ اللَّهِ کَانَ ثَوَابُهُ مِنَ اللَّهِ الْجَنَّةَ فَقُلْتُ بِأَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَیْفَ یُعْمَرُ مَسَاجِدُ اللَّهِ قَالَ لَا تُرْفَعُ فِیهَا الاْءَصْوَاتُ وَ لَا یُخَاضُ فِیهَا بِالْبَاطِلِ وَ لَا یُشْتَرَی فِیهَا وَ لَا یُبَاع...؛

ای اباذر! هرکسی که دعوت کننده الهی را اجابت و مساجد خدا را به نیکی آباد کند، پاداش او از جانب خداوند بهشت است. گفتم: پدر و مادرم به فدایت! ای رسول خدا! چگونه مساجد خدا آباد می شود؟ فرمود: در آنها صدا بلند کرده نشود و در آنها مشغول امور باطل نشوند و در آنها خرید فروش نشود... .»

نتیجه بحث

با بررسی مجموع احادیثی که پیرامون مسجد وارد شده مطالب روشنی بیان گردیده دست لیکن در برخی از موارد، احساس می شود که این احادیث با هم تعارض دارند؛ مثلا در بعضی از احادیث می خوانیم که با اسحله وارد مسجد نشوید؛ در حالی که در حدیثی دیگر می خوانیم وقتی با اسلحه وارد مسجد می شوید، سر تیرهایتان را با دست بگیرید تا لباس کسی را پاره نکند.

باز در مورد شعر خواندن در مسجد، احادیثی داریم که نهی از این کار می کنند؛ در حالی که برخی دیگر از احادیث آن را کاملا تأیید می نمایند.

به نظر می رسد در تمام موارد یاد شده، مورد نهی به خود عمل باز نمی گردد؛ بلکه شرایطی که در اثر انجام آنها پدید می آید، باعث این نهی ها می شود؛ مثلا در حدیثی که در مورد خوابیدن در مسجد نقل شد، پیامبر صلی الله علیه و آله ابتدای امر به آن مرد فقیر اجازه خوابیدن در مسجد را داد؛ ولی بعد از اینکه به مرور زمان تعداد این افراد زیاد شد و طبیعتا جلوه مسجد که محل عبادت است، زشت گردید، پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد دیگر در مسجد کسی نخوابد.

پس همیشه این خود عمل نیست که باعث نهی از انجام آن می شود، بلکه از آنجایی که مسجد به عنوان اصلی ترین مرکز اسلامی، شأن و رتبه ای خاص دارد، در صورتی که اعمال ما جلوه مسجد را مخدوش سازد، از آن نهی می شود.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «إِذَا بَلَغْتَ بَابَ الْمَسْجِدِ فَاعْلَمْ أَنَّکَ قَصَدْتَ بَابَ بَیْتِ بعد از هجرت پیامبر اسلام، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله به شهر مدینه، مسجد نقش کلیدی در جامعه اسلامی پیدا کرد؛ به گونه ای که بعد از گذشت قرنها از ساخت اولین مسجد، این مکان مقدس اصلی ترین پایگاه اسلامی به شمار می رود

مَلِکٍ عَظِیمٍ لَا یَطَأُ بِسَاطَهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ وَ لَا یُؤْذَنُ بِمُجَالَسَةِ مَجْلِسِهِ إِلَّا الصِّدِّیقُونَ وَ هَبِ الْقُدُومَ إِلَی بِسَاطِ خِدْمَةِ الْمَلِکِ فَإِنَّکَ عَلَی خَطَرٍ عَظِیمٍ إِنْ غَفَلْتَ هَیْبَةَ الْمَلِکِ...؛ هنگامی که به در مسجد رسیدی، بدان که به خانه پادشاهی بزرگ رفته ای که جز پاکان هیچ کس نمی تواند پا در آن بگذارد و جز راستگویان کسی اجازه حضور در آن ندارد. خود را آماده خدمت به آن پادشاه کن و اگر از هیبت پادشاه غفلت کنی، با خطر بزرگ روبه رو خواهی شد... .»

در این حدیث با سه کلمه کلیدی مواجه هستیم: خانه پادشاه، و منظور از آن این است که مسجد در جلوی چشمت ابهت داشته باشد؛ آماده خدمت، و منظور از این کلمه این است که کاری که قصد انجام آن را داری، در راستای اهداف الهی باشد؛ حرمت خدا منظور از این کلمه این است که سعی در جهت جلب رضایت خدا داشته باشی.

پس بنا به این حدیث می توان گفت: وقتی یک نفر به سمت مسجد می رود، باید روح حاکم بر اعمالش این سه باشد؛ یعنی عملش باعث شکستن ابهّت مسجد نشود و در راستای اهداف الهی و برای رضایت خدا باشد.

و حداقل این سه ویژگی، در کارهایی که در مسجد انجام می شود شرط است.

منبع: hawzah.net

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: